De Boeddha en het kind

De Boeddha, wordt aanzien in het Oosten als de wijste man die ooit heeft geleefd. Hij wordt ook aanzien als de grondlegger van het internationaal verspreide boeddhisme. Er zijn op dit moment wereldwijd een half miljard boeddhisten in de wereld. In Europa zijn er dat er ruim 1,3 miljoen. Waarom heeft de boeddha, van wie de leer kan ingedeeld worden in drie belangrijke hoofdstukken, zijnde: religie, filosofie en psychologie, ook zo’n grote invloed gekregen op het westers denken? Kan boeddhisme van betekenis zijn in opvoeding en onderwijs van kinderen?

We beginnen met de vier nobele waarheden die de Boeddha onderwees,  en van daaruit starten we ons onderzoek:

1. Het leven is lijden.
2. Het lijden heeft een oorzaak.
3. Er bestaat een uitweg uit het lijden.
4. Die uitweg is het Edele achtvoudige Pad.

De eerste en tweede nobele waarheid

Met de eerste nobele waarheid kunnen wij al vaststellen dat we kinderen kunnen voorbereiden dat het leven, meestal aanleiding is voor frustratie ( Het Leven is lijden). Hierop zegt de leer dat deze frustratie wordt veroorzaakt doordat alles onderhevig is aan verandering. Hiermee is al de tweede waarheid ingeleid, als variatie op ‘verkeerd inzicht’. Dat slaat op het gegeven dat in het Westen meestal wordt gedacht dat lijden iets is wat ons overkomt. Of dat lijden helemaal niet bij het leven hoort.

De kwaliteit van onze gedachten

Hier wordt iets belangrijks aangeraakt, namelijk dat  de kwaliteit van onze gedachten invloed hebben op de kwaliteit van ons leven. Dit wordt in wezen bedoeld met ‘verkeerd inzicht’. En niet weten dat alles onderhevig is aan verandering en integendeel denken dat alles stabiel blijft of is , is ook een vorm van ‘verkeerd inzicht.’

Kinderen en verandering

We zien in de praktijk, dat kinderen moeilijk kunnen omgaan met verandering. Dat hebben we ook gezien in het kader van de Covid crisis, waarbij jongeren een andere levensstijl moesten aannemen. Dat zorgde voor mentaal lijden, wat een ander woord is voor stress. Door deze jonge mensen bewust te maken dat een eigenschap van het leven eruit bestaat dat alles continu in beweging is en verandert, kunnen zij hier hun rust in vinden. Verder, draagt een fatalistische levenshouding (je denkt  bijvoorbeeld dat je ‘slechts’ een onderdeel bent van een groot kosmisch radarwerk), waarbij je de oorzaak van de pijn en het lijden buiten jezelf plaatst ertoe bij dat je in de sfeer van pijn en lijden blijft.

De Derde en Vierde Nobele Waarheid

De Boeddha toont een weg, waarbij het lijden niet wordt ontkend, noch als fatalistisch moet beschouwd worden. Dit is meteen een introductie op de derde en vierde Edele waarheid.  De derde waarheid geeft aan dat er een uitweg uit het lijden bestaat. En die is in feite, wat verlichting wordt genoemd. Het gaat hier echter niet om een bewustzijnsstaat die moet worden verworven, maar die in ons of het kind reeds aanwezig is. Dit kan worden vergeleken met  een bewolkte dag, waarbij we de zon(die hoe dan ook aanwezig is) wordt  weggestoken door de wolken maar desondanks aanwezig is.  Het licht  van de verlichting is aanwezig, ook al is er stress of andere beperkende emoties en dit zowel bij ons als het kind. Als opvoeder, is dit belangrijk om in het achterhoofd te houden in het dagelijkse leven. In de moderne psychologie, wordt  de boeddha-natuur  ook soms het ‘innerlijke kind’ genoemd.

De Boeddha-natuur en het innerlijke kind

De ware natuur van de mens en van het kind, is de boeddha-natuur (Sunyata). Steeds en altijd aanwezig, doch meestal versluierd. Als volwassene is het bijgevolg een uitnodiging, om bij jouw kind  voorbij de sluier te zien en dat betekent automatisch dat de volwassene, zich ook bewust wordt van zijn eigen sluier. Dit laatste vraagt wat oefening of zelfs meditatie en contemplatie. Er zijn op dit moment voldoende mindfulness-scholen in Vlaanderen en Nederland om hiermee aan de slag te gaan. Meditatie is het pad naar de Boeddha in jou en het kind. Jouw kind zal  hierdoor zijn algemeen gevoel  van welzijn gevoelig verhogen. Ook stiltebeoefening  (vipassana)in het gezin gedurende korte periodes, past volledig in dit kader. En vader en moeder kunnen hier ook het goede en leidende voorbeeld in zijn.

Het Achtvoudige Pad als vierde Nobele Waarheid

Vervolgens spreekt de Boeddha van het achtvoudige Pad als weg naar verlichting of uitweg uit het lijden. Dit komt, uiteindelijk neer op het herbekijken van hoe jij jouw leven en dat van het kind inricht. In de praktijk wordt dit een eerlijke zelfbevraging: Spreek ik de juiste woorden? Handel ik op de correcte manier en heb ik een zuivere wijze om in mijn levensonderhoud te voorzien ( Sila)? Ben ik gemotiveerd om het achtvoudige Pad te volgen? Hierbij, zullen wij merken dat het kind zal doen wat wij doen. Een kind slaat zijn opvoeders, nauwkeurig gade en imiteert hen op volmaakte wijze in het dagelijkse leven…

Het is leuk voor kinderen, als je een boeddha beeld aanschaft, waar je dan op geregelde tijdstippen, plechtig gaat bijzitten op een meditatiekussen in kleermakershouding om te mediteren. Kinderen, gaan hier helemaal in op. Dit is nuttig als je de boeddhistische filosofie wil binnenlaten in hun en jouw dagelijks leven. Dit hoeft ook niet in contradictie met jouw traditionele religie zijn. Het kan zelfs een aanvulling zijn.

Samenvattend

We kunnen concluderen dat de beoefening van de vier nobele waarheden in het kader van opvoeding alleen maar voordelen oplevert:

• Het leven is lijden

Het kind leert dat tegenslag en obstakels deel uitmaken van het leven.

• Het lijden heeft een oorzaak

Het kind leert dat deze tegenslagen en pijn(stress) hem of haar niet zo maar overkomt of toebedeeld zijn door het lot of kosmische straf maar het gevolg zijn van  een ‘verkeerd inzicht’ of een wijze van denken. Als bijvoorbeeld het kind lijdt onder pestgedrag kan dit het gevolg zijn van zijn overtuiging dat er niets aan kan gedaan worden en het kind er alleen voor staat. Deze denkwijze kan het kind verhinderen hulp te zoeken.

• Er is een uitweg uit het lijden

Het kind ziet in dat hij niet vastzit in zijn pijn en dat er een uitweg is. Dit activeert het creatief vermogen bij het kind.

• Het volgen van het Achtvoudige Pad is de uitweg en is de vierde nobele waarheid

Hierbij wordt het kind bewust gemaakt hoe belangrijk zijn woorden zijn en  wat goedheid en waarheid (eerlijkheid) betekent, zelfs wat liegen als gevolg heeft. Dit geldt ook voor de volwassene, die een voorbeeld voor het kind is in deze materie kan en mag zijn.

Ik wens iedereen die een boeddhistisch tintje wil geven aan zijn wijze van opvoeden, veel succes toe. Mogen alle levende wezens, gelukkig en gezond zijn! Ik vermoed ook, dat het gevoelig worden voor het boeddhistisch gedachtegoed bij kinderen bijdraagt aan een gunstige evolutie voor de wereld op alle niveaus (politiek, wetenschappelijk, ecologisch,..enz.).   

Rudy Van Damme