Archetypen in het kinderspel

We vertrekken vanuit het standpunt dat archetypen op een positieve, maar soms ook negatieve wijze, het gedrag van kinderen beïnvloeden. Deze hypothese was het onderwerp van een ad-hoc lezing die ondergetekende op zijn bord kreeg tijdens het Pure Child Symposium van 2017 in Sint Niklaas (B) “De Kracht in jouw kind”.

Archetypen

Wat zijn archetypen? Wie archetypen wil begrijpen, zal zich moeten verdiepen in het (collectieve) onbewuste en de psychologieleer van de beroemde psycholoog Carl Jung. Volgens deze laatste heeft een mens een individueel onbewuste en een collectief onbewuste.

Onbewuste en onderbewuste

Men mag het onbewuste niet verwarren met het onderbewuste, dat in feite  mag vergeleken worden met de ‘automatische piloot’ van het individu. In het onbewuste daarentegen zitten de vergeten herinneringen van de persoon in kwestie. In het collectieve onbewuste zitten de ‘vergeten’ herinneringen van de hele  mensheid en bijgevolg ook diegene van de vorige generaties. In New Age kringen wordt soms gesproken over de Akasha. Hierdoor wordt een archetype soms ook een oerbeeld genoemd. In vele Hollywoodfilms zie je archetypen opduiken, zoals de Oude Wijze Man en/of de Ridder-Held, de Verleidster en de Koningin. Een archetype is dan ook niet statisch of vastomlijnd.

Zo zal de Held een proces moeten doorlopen die er als volgt kan uitzien:

Ten eerste, de held krijgt een opdracht. Ten tweede, hij weigert de opdracht, omdat die zo zwaar is. Ten derde, hij begint een zoektocht. Ten vierde, hij gaat de opdracht of strijd toch aan. Ten vijfde, hij moet lijden en vechten. Ten zesde, hij wint en zelfs als hij sterft wint hij. Ten zevende, hij vindt zijn vervulling – soms reist hij alleen weer verder. Het is als het ware een psychologische reis door het leven. Dit proces werd mooi omschreven door de Amerikaanse filosoof Joseph Campbell. Andere archetypen zijn: de Rebel – de Koning – de Nar – de Gids – de Genezer – de Slang – de Onschuldige – de Magiër – De Eeuwige Jongeling. Elk archetype heeft ook een bepaalde motivatie en een angst of ‘achillespees’. De Onschuldige heeft bijvoorbeeld angst voor straf en zijn motivatie is geluk, terwijl de Rebel angst heeft voor krachteloosheid en  wordt gemotiveerd door revolutie en/of verandering.

Marketing

In deze moderne tijden is het zelfs zo dat in marketing rekening wordt gehouden met de archetypen in de mens om te weten welk product of dienst moet afgestemd worden op welk soort klant. Elk archetype heeft ook zijn eigen specifieke behoeften en gedragskenmerken en net dit gegeven laat ons toe om ze te kunnen herkennen en onze communicatie of gedrag aan te passen aan het archetype in kwestie, daarbij rekening houdende met het feit dat wij zelf onbewust een archetype in het leven roepen.

Wie of wat is mijn kind?

Het zou dus naïef zijn om te stellen dat onze kinderen hier niet aan onderhevig zouden zijn. Als opvoeder (ouder, grootouder, leraar) lijkt het me nuttig te zijn dat je dit weet als je bepaalde gedragingen en kenmerkende uitspraken ziet terugkomen. Het is niet de bedoeling van dit artikel om elk archetype te gaan uitdiepen, want daar ontbreekt hier de plaats voor en het zou trouwens een heel boek in beslag nemen. Ondergetekende denkt dat het volstaat om dit aan te kaarten, zodat ons palet om met kinderen om te gaan en ze te bekrachtigen groter en kleurrijker kan worden. Ook kan het gebeuren dat meerdere archetypen mekaar gaan overlappen en dan denk ik bijvoorbeeld aan de Rebel en de Eeuwige Jongeling. Of de Magiër en de  Oude Wijze man. Nuttig lijkt het mij om kinderen gade te slaan wanneer ze zich uitleven in hun spel, want daar zie je meestal héél duidelijk deze archetypen de kop opsteken, waardoor je meer inzicht krijgt in hun karakter en gedrag.